Bộ công cụ hướng nghiệp CAT | la bàn số cho tương lai

1. Ngã rẽ quan trọng sau cánh cổng Trung học cơ sở

Cánh cổng trường Trung học cơ sở (THCS) khép lại cũng là lúc một ngã rẽ quan trọng mở ra trước mắt mỗi học sinh và gia đình. Tiếp tục học lên Trung học phổ thông (THPT) hay chuyển sang học Giáo dục nghề nghiệp (GDNN)? Đây là câu hỏi lớn, một bài toán nan giải gây không ít áp lực và băn khoăn cho cả phụ huynh lẫn các em. Lựa chọn này không chỉ định hình con đường học vấn mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tương lai sự nghiệp sau này.

Trong bối cảnh phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, việc định hướng và phân luồng học sinh sau THCS đã trở thành một bài toán cấp thiết của toàn xã hội. Tuy nhiên, quá trình này tại Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức, khiến không ít học sinh cảm thấy hoang mang, lựa chọn theo trào lưu hoặc áp lực từ gia đình thay vì dựa trên năng lực và sở thích thật sự.

Để giải quyết tận gốc vấn đề này, Viện Khảo thí và Đánh giá Chất lượng Giáo dục (IEQTE) đã xây dựng một đề tài nghiên cứu khoa học nghiêm túc, được thực hiện bởi nhóm tác giả Nguyễn Hoàng Nga, Sái Công Hồng, Phạm Thị Thùy Linh, Lê Thị Hoàng Hà. Công trình với tên gọi "Bài viết về ý tưởng đề tài Nghiên cứu bộ công cụ và ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ tự đánh giá hướng nghiệp, phân luồng cho học sinh sau trung học cơ sở ở Việt Nam" đã chính thức được Cục Bản quyền tác giả thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả vào ngày 30 tháng 08 năm 2024. Dự án này hứa hẹn sẽ mang đến một giải pháp đột phá, sử dụng công nghệ để trao cho học sinh một chiếc "la bàn số" tin cậy, giúp các em tự tin tìm ra con đường phù hợp nhất cho chính mình.

2. Ba sự thật về hướng nghiệp tại Việt Nam qua lăng kính của đề tài nghiên cứu CAT

Bài viết sẽ chắt lọc 3 phát hiện và góc nhìn quan trọng nhất từ công trình nghiên cứu này, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những thách thức và lời giải tiềm năng cho bài toán hướng nghiệp hiện nay.

2.1. Sự thật 1: Nỗ lực có thừa, nhưng hiệu quả vẫn là dấu hỏi lớn

Công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh không phải là một vấn đề mới. Nhiều văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước đã được ban hành để định hướng, tiêu biểu là Nghị quyết 29-NQ/TW, Quyết định 522/QĐ-TTg, cho đến Thông tư 18/2017/TT-BGDĐT và các kế hoạch hành động của Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy các mục tiêu đề ra vẫn chưa đạt được như kỳ vọng. Phân tích từ đề tài đã bóc tách những rào cản cố hữu của hệ thống:

• Công tác tư vấn chưa hiệu quả: Hoạt động tư vấn và định hướng nghề nghiệp trong các nhà trường vẫn còn hạn chế, chưa thực sự đi vào chiều sâu.

• Tư duy "khoa bảng" còn nặng nề: Nhận thức của phần lớn phụ huynh, học sinh và cả giáo viên vẫn ưu tiên con đường học thuật, xem nhẹ việc học nghề.

• Giáo dục nghề nghiệp kém hấp dẫn: Lĩnh vực GDNN chưa tạo được sức hút đủ lớn đối với học sinh và xã hội.

• Hạn chế về chính sách: Các chính sách về lao động, việc làm và tiền lương cho người tốt nghiệp trình độ sơ cấp, trung cấp còn nhiều bất cập.

• Thiếu công cụ hỗ trợ: Các trường học và gia đình thiếu thốn những công cụ định hướng, phân luồng hiệu quả và mang tính khoa học.

Trong số những rào cản này, việc "thiếu các công cụ định hướng, phân luồng hiệu quả" chính là mắt xích yếu nhất, bởi ngay cả khi có công cụ, chúng vẫn chưa thực sự là cứu cánh.

2.2. Sự thật 2: Các công cụ hướng nghiệp hiện có chưa phải là "cứu cánh"

Một điểm quan trọng cần làm rõ là thị trường đã có một số phần mềm và ứng dụng hướng nghiệp. Tuy nhiên, theo phân tích của đề tài, các công cụ này vẫn tồn tại những hạn chế lớn và chưa thể trở thành lời giải triệt để:

• Kết quả đưa ra còn khá tổng quát và chưa đủ cụ thể để học sinh ra quyết định.

• Chưa thực sự giúp học sinh cân nhắc và tự quyết định giữa việc học lên THPT hay chuyển sang GDNN.

• Chưa hỗ trợ học sinh lựa chọn các môn học cụ thể ở cấp THPT sao cho phù hợp với phẩm chất, năng lực của bản thân theo định hướng của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

• Quan trọng nhất, các công cụ này không có thông tin rõ ràng về việc chuẩn hóa và độ tin cậy, một yếu tố then chốt trong đánh giá năng lực con người.

Đối với một quyết định có sức ảnh hưởng lớn đến cả tương lai như việc chọn đường học vấn, việc dựa vào một công cụ chưa được kiểm chứng về độ tin cậy và tính khoa học là vô cùng rủi ro. Nhận thức rõ khoảng trống này, các nhà nghiên cứu đã không chọn con đường dễ dàng là tạo ra thêm một bài trắc nghiệm. Thay vào đó, họ đề xuất một giải pháp toàn diện hơn nhiều: một hệ thống công nghệ hoàn chỉnh.

2.3. Sự thật 3: Vượt xa một bài trắc nghiệm, CAT là một hệ sinh thái công nghệ toàn diện

Giải pháp mà dự án này hướng tới không dừng lại ở việc tạo ra một bài trắc nghiệm tính cách đơn thuần. Mục tiêu của dự án là xây dựng một "bộ công cụ" tự đánh giá hướng nghiệp toàn diện (CAT - Career Aptitude Test) , được tích hợp vào một "hệ thống thi trên máy tính" hiện đại. Điều quan trọng là hệ thống này không phải ý tưởng suông, mà được xây dựng trên nền tảng nghiên cứu khoa học bài bản, kết hợp cả phương pháp định tính (phân tích tài liệu, phương pháp chuyên gia Delphi) và định lượng (điều tra khảo sát bằng bảng hỏi).

Để thể hiện quy mô và tính nghiêm túc của dự án, các sản phẩm dự kiến sẽ được hình thành bao gồm:

• Bộ công cụ giúp học sinh tự đánh giá mức độ đáp ứng phẩm chất, năng lực cần thiết theo Chương trình GDPT 2018 để học THPT hoặc học GDNN.

• Bộ công cụ giúp học sinh lựa chọn các môn học phù hợp ở cấp THPT.

• Bộ công cụ giúp học sinh định hướng lĩnh vực và nhóm ngành nghề phù hợp trong GDNN.

• Phần mềm để tạo, quản lý và sử dụng các bộ công cụ.

• Hệ thống tự đánh giá hướng nghiệp CAT trên nền tảng internet bao gồm bộ công cụ, phần mềm và các hướng dẫn về quy trình thực hiện.

• Các bài báo khoa học trong nước và quốc tế để công bố và kiểm chứng kết quả.

Danh sách sản phẩm này cho thấy quy mô của dự án vượt xa một ứng dụng đơn lẻ. Đây là nỗ lực xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, từ việc tự đánh giá ban đầu đến việc lựa chọn môn học chi tiết và công bố kết quả nghiên cứu minh bạch.

Sứ mệnh cốt lõi của dự án được thể hiện rõ trong mục tiêu nghiên cứu:

Xây dựng bộ công cụ và thiết kế thành phần mềm để hỗ trợ hoạt động tự đánh giá giúp cho học sinh Trung học cơ sở Việt Nam đánh giá được phẩm chất, năng lực, các điểm mạnh, sở trường, tính cách và những điểm còn tồn tại của cá nhân; tạo thành kênh thông tin tham khảo giúp học sinh sau Trung học cơ sở lựa chọn (1) tiếp tục học lên Trung học phổ thông và lựa chọn các môn học phù hợp hoặc (2) học Giáo dục nghề nghiệp và lựa chọn nhóm ngành phù hợp.

3. CAT hướng tới một tương lai tự chủ hơn

Bài toán phân luồng học sinh sau THCS vẫn còn nhiều thách thức, nhưng những dự án nghiên cứu nghiêm túc và bài bản như thế này đang mở ra một hướng đi đầy hứa hẹn. Giải pháp này không chỉ là số hóa các bài trắc nghiệm cũ, mà là ứng dụng công nghệ để tạo ra một lộ trình khám phá bản thân được cá nhân hóa, điều mà các phương pháp truyền thống khó lòng làm được. Bằng cách kết hợp khoa học giáo dục và công nghệ thông tin, chúng ta có thể trao cho thế hệ trẻ một công cụ mạnh mẽ để các em không còn "lạc lối" mà có thể tự chủ kiến tạo tương lai của chính mình.